Dzisiaj w budynku przy ulicy 8 Marca w Kościerzynie mieści się Szkoła Podstawowa nr 1. Jest to dawna siedziba Zakładu Najświętszej Marii Panny Anielskiej mieszczącego się w gmachu klasztornym zbudowanym w latach 1863 – 1864. Zakład NMP Anielskiej stanowił niegdyś centrum wychowania narodowego i odegrał ważną rolę w krzewieniu polskości na Pomorzu.           

     Głównymi inicjatorami założenia w mieście tejże placówki oświatowej byli Klementyna Łaszewska i jej brat ks. Julian Prądzyński, dziekan kapituły chełmińskiej w Pelplinie, który już na początku 1861 roku przedłożył swą koncepcję w diecezji chełmińskiej. Dzięki jego staraniom i licznym ofiarom finansowym wiernych doszło do powstania Zakładu NMP Anielskiej.                                

      Początkowo funkcje nauczycielek pełniły przybyłe z Poznania, siostry urszulanki. Rok szkolny  rozpoczęły 1 października 1861 roku w budynku na ulicy Długiej. Do pomocy czterem siostrom zakonnym zatrudniono dwie nauczycielki świeckie.

     W ten sposób rozpoczęły działalność: Wyższa Szkoła Żeńska i Szkoła Elementarna. Pierwsza z nich składała się z trzech klas o dwuletnim kursie. Program nauki obejmował takie przedmioty jak: religia, język polski (wykładowy), język niemiecki, język francuski, język angielski ( tylko na żądanie i prywatnie), rachunki, kaligrafia, geografia i historia, przyroda, rysunki, fizyka, robótki ręczne, śpiew kościelny.

     Szkoła elementarna składała się również z trzech klas o dwuletnim kursie. Uczono w niej: religii, czytania i pisania w języku polskim i niemieckim, rachunków, historii i geografii, nieco rysunków i śpiewu kościelnego.

     Na skutek różnych przeszkód siostry urszulanki zostały odwołane i wyjechały z Kościerzyny, a opuszczonym zakładem zaopiekował się miejscowy proboszcz ks. Jan Mὓller prowadząc zajęcia z innymi księżmi i nauczycielkami świeckimi.

     W 1863 roku rozszerzono Wyższą Szkołę Żeńską, dodając czwartą klasę o kursie dwuletnim, co spowodowało, że nauka trwała osiem lat.

     W 1868 roku w strukturze organizacyjnej zakładu dokonano zmiany, dodając klasę wstępną. Po ukończeniu pensji zdolniejsze uczennice mogły przejść do dwuletniej selekty. Miały w ten sposób możliwość uzyskania zawodu nauczycielskiego.

     Jednak rozwijający się pomyślnie zakład kościerski zaczął mieć problemy. Wpływ miała pruska polityka skierowana przeciw zakonom, szczególnie tym, które zajmowały się działalnością oświatowo-wychowawczą.

     W 1878 roku przemianowano zakład na Świecką Wyższą Katolicką Szkołę Żeńską. Dlatego wprowadzono dwa urzędy kierownicze: przełożonej zakłady i dyrektora szkoły. Pierwsza miała dbać o zachowanie katolickiego charakteru instytucji, druga zaś – miała się zająć typowymi sprawami wynikającymi z prowadzenia szkoły.

     W związku z reformą szkolnictwa żeńskiego z 1908 roku przemianowano zakład na liceum, a selektę na wyższe liceum, które to rozwiązano w 1912 roku.

     Ciągłe zmiany nie były korzystne dla Zakładu NMP Anielskiej. Jednak wciąż głównym celem nauki w szkole było wychowanie dzieci i młodzieży w duchu polskości.

     Radosnym wydarzeniem pierwsza polska matura w 1932 roku.

     Do egzaminu dojrzałości zostały dopuszczone wszystkie kandydatki, które z pomyślnym wynikiem złożyły egzamin ustny. Od tego czasu w zakładzie co roku odbywały się matury.

     W 1939 roku po wybuchu II Wojny Światowej niemieccy okupanci zajęli budynek na cele wojskowe, wysiedlając siostry i młodzież.

     W 1945 r. powróciły tu siostry urszulanki, ale już w 1946 r. przekazały zakład siostrom niepokalankom, które odpowiadając na potrzeby owych czasów prowadziły Społeczny Dom Dziecka, Szkołę Przysposobienia Gospodarczego i szkołę podstawową oraz internat dla dziewcząt.

     Ostatnią, ważną dla historii budynku datą jest rok 1951. Dokładnie 29 września do gmachu zakładu mieszczącego się przy ul. 8 Marca 1 przeniesiono dwie szkoły. Jedna z nich była Szkoła Podstawowa Nr 1.

     Od tego momentu historia „jedynki” jest nierozerwalnie związana z budynkiem NMP Anielskiej.

Szkoła w roku 1916.

Budynek w latach 1920-1930.

 Kościerzyna 1920-1939: widok najprawdopodobniej z wieży kościelnej.